Fyrirlesturinn

Umfjöllunarefni okkar er geðsjúkdómar og geðhvörf.

Þessir hópar falla undir það sem við skilgreinum sem frávik, en félagsfræðileg skilgreining á hugtakinu frávik er að hegðun einstaklings eða hóps fylgi ekki viðurkenndum viðmiðum og fær neikvæð viðbrögð samfélagsins. En þess ber einnig að geta að geðfatlaðir flokkast einnig undir það sem við köllum minnihlutahóp  í samfélaginu. Minnihlutahópar eru oft stimplaðir skrítnir eða afbrigðilegir og á það mjög vel við um þann stimpil sem geðsjúkir fá á sig.  Nú munum við fara aðeins ofan í saumana á nokkrum algengum geðsjúkdómum.

Geðraskanir, sem eru raskanir á geðheilbrigði, eru algengar og hafa fylgt mannkyninu frá örófi alda.  Meðferð, hugmyndafræði og viðhorf til geðraskana tengjast menningu og aðstæðum hverju sinni. Alþjóðaheilbrigðismálastofnunin telur að 22-24% íbúa vestrænna landa þjáist af geðheilbrigðisvanda einhvern tíma á ævinni.  Geðraskanir kosta íslensku þjóðina um 30 milljarða á ári hverju ásamt því að höggva stór skörð í mannauð þjóðarinnar.Geðraskanir og geðrænir kvillar eru algengir og allir geta þjáðst af þeim.  Geðraskanir hafa víðtæk áhrif á allt samfélagið og ekki síst á aðstandendur sem oft hafa gleymst.Eftirfarandi einkenni geta komið fram hjá þeim sem þjást af geðröskunum og hjá þeim sem upplifa erfiðleika:

·                                 Mikill kvíði,ótti og þjáning

·                                 Líkamleg einkenni, t.d. breytingar á matarlyst og einkenni frá taugakerfi líkamans

·                                 Svefntruflanir

·                                 Truflanir á hegðan, samskiptum og tengslum

·                                 Lækkað/hækkað/flatneskjulegt geðslag ·                                 Ofskynjanir og ranghugmyndir

·                                 Óróleiki, einangrun og/eða ofsaköst

 ·                                 Sjálfsvígsatferli

 ·                                 Vonleysi

Mikilvægt er að hafa í huga að hægt er að minnka flest neikvæð einkenni geðraskanna og meðferðir eru almennt árangursríkar.Hér er nokkrar tegundir geðraskana:Þunglyndi:

Þunglyndi er algeng geðröskun og Landlæknisembættið áætlar að um 12-15.000 manns á Íslandi þjáist af þunglyndi á hverjum tíma.  Alþjóðaheilbrigðismálastofnunin telur þunglyndi vera fjórða stærsta heilbrigðisvandamál heimsins og að það virðist fara vaxandi.Þunglyndi getur verið skilgreint sem stöðugt lækkað geðslag þar sem einstaklingurinn hefur misst hæfileikann til þess að gleðjast yfir hlutum og atburðum sem áður vöktu ánægju.  Þessu fylgir einnig vonleysi um að líðanin muni batna.  Meðferðir við þunglyndi eru taldar árangursríkar og geta veitt góðan bata.Helstu einkenni þunglyndis eru:

·                                 þreyta og/eða líkamlegir verkir

 ·                                 Skortur á frumkvæði

 ·                                 Erfiðleikar með að taka ákvarðanir

·                                 Pirringur og reiði

 ·                                 Svefntruflanir

·                                 Breytingar á matarlyst

·                                 Breytingar á kynþörf

 ·                                 Sjálfsvígshugsanir/sjálfsvígatferli

Engin ein skýring virðst vera á þunglyndi, heldur er líklegt að um samspil margra þátta sé að ræða.  Sálfræðilegir þættir, umhverfisþættir, líkamlegir sjúkdómar og líkamlegt ástand, erfðir, streita, aukaverkanir lyfja, aðrar geðraskanir og vímuefnaneysla eru þeir þættir sem geta haft áhrif á hvort að þunglyndi þróast.

Geðhvörf

 

Talið er að um 1% þjóðarinnar séu með geðhvörf.  Geðhvörf kallast það þegar manneskja sveiflast milli oflætis og þunglyndis, geðhæðar og geðlægðar.  Langur tími getur liðið á milli geðsveifla og á þeim tímabilum er einstaklingurinn heill á geði.  Ef sjúklingur er án meðferðar má búast við 7-15 stórum sveiflum um ævina. Sumir veikjast þó aðeins einu sinni.  Framgangur geðhvarfa er einstaklingsbundinn og er því erfitt að alhæfa um hversu mörgum geðsveiflum fólk má búast við, hve lengi þær standa yfir og hve langur tími líður á milli þeirra.  Fyrsta geðsveiflan kemur oft í kjölfar aukins álags eða áfalls. Lengi hefur verið talið að geðhvörf séu algengari hjá skapandi fólki með frjótt ímyndunarafl og margir af ástsælustu listamönnum heimsins eru taldir hafa þjáðst af geðhvörfum, t.d. Virginia Woolf, Sylvia Plath og Sting, Helstu einkenni geðhvarfa má skipta í tvo hópa annars vegar ·                                 Þunglyndi, en einkenni þunglyndis hafa áður komið fram. ·                                 Og hins vegar er það örlyndi sem lýsir sér eftirfarandi: ·                                 Hækkað geðslag, minnkuð svefnþörf og hraðar hugsanir ·                                 Aukin líkamleg og andleg vellíðan ·                                 Óþol gagnvart áreiti ·                                 Oft stutt skil á milli gleði og reiði, ánægju og æsings ·                                 Oft yfirþyrmandi framkoma ·                                 Háar hugmyndir og góð færni í að sannfæra aðra ·                                 Minnkuð færni í að hlusta á aðra ·                                 Minnkuð dómgreind - óskýr skil á milli eigin hugarheims og raunveruleika  Geðhvörf II er einnig til, en sú geðröskun hefur einkenni sem ekki eru eins afgerandi og einkenni geðhvarfa.  Örlyndissveiflur eru oft vægari og sjaldgæfari, en geðröskunin einkennist meira af þunglyndi og niðursveiflum.  Orsakir geðhvarfa eru ekki alveg ljósar en rannsóknir benda til að um samspil nokkurra þátta sé að ræða.  Talið er að meðferð sé árangursrík en hún verður að vera samstarfsverkefni á milli meðferðaraðila, sjúklings og aðstandenda hans.
Geðklofi

 

1% þjóðarinnar er talin þjást af geðklofa (schizophrenia).  Eitt helsta einkenni geðklofa er breytt raunveruleikaskyn sem oft hefur áhrif á hegðun og andlegt ástand.  Geðklofi er ekki einn sjúkdómur heldur sjúkdómsheilkenni, en það þýðir að einkennin eru margvísleg og einstaklingsbundin.

Viðbrögð samfélagsins til þeirra sem þjást af geðklofa hafa oft verið neikvæð og fordómafull og því er mikilvægt er að fræða almenning um geðklofa.  Almenningur virðist oft halda að fólk með geðklofa sé ofbeldishneigt, en rannsóknir sýna að tíðni slíkrar hegðunar er ekki meiri heldur en gengur og gerist á meðal almennings. Helstu einkenni geðklofa eru:

·                                 Ranghugmyndir, ofskynjanir og óskipulegt tal

·                                 Tilfinningaleg flatneskja og einangrun

·                                 Fælni og ofsahræðsla gagnvart umhverfinu

·                                 Félagsleg einangrun og lítil tengsl

·                                 Minnkuð virkni, hægagangur og áhugaleysi

·                                 Einbeitingarleysi

 ·                                 Viðvarandi kvíði

·                                 Þunglyndi

·                                 Sjálfsvígsatferli

·                                 Vanhirða á sjálfum sér og umhverfi sínu

Án meðferðar er hætt við að sjúkdómseinkenni ágerist, en margir sem finna fyrir einkennum geðklofa leita sér seint hjálpar.  Meðferð er talin árangursrík, sérstaklega ef unnið er að því að ná tökum á einkennum sjúkdómsins og með því að viðhalda tengslaneti við aðstandendur og vini.

 Aðrir algengir geðsjúkdómar eru m.a.:

·                                 Kvíði    

·                                 Áráttu- og þráhyggjuröskun

·                                 Persónuleikaraskanir

·                                 Átraskanir

·                                 Félagsfælni Við fórum einnig í heimsókn á geðhjálp  

Um Félagið Geðhjálp

 

Geðhjálp var stofnað 9.október 1979 og er félag þeirra sem þurfa eða hafa þurft aðstoð vegna geðrænna vandamála, aðstandenda þeirra, og annarra sem láta sig geðheilbrigðismál varða.  Tilgangur félagsins er að bæta hag þeirra sem eiga við geðræn vandamál að stríða svo og aðstandenda þeirra.

Aðal stefnumál geðhjálpar er að koma með nýjar víddir inní geðheilbrigðis geirann, þar sem að þau telja aðferðir eins og að loka fólk inni sé skammarleg meðferð á fólki og hreint og klárt mannréttindarbrot. Þau telja að fólk eigi að geta labbað inn og út að vild, og fengið þá ummönnun og aðhald sem það virkilega þarf, þau vilja ekki að fólk sé lokað inni eins og hvert annað húsdýr. Innan veggja geðhjálpar er starfrækt félagsmiðstöð sem er opin alla virka daga frá klukkan níu til fjögur og ellefu til eitt um helgar, þar getur fólk hist og m.a. spjallað saman um lífið og tilveruna og jafnvel tekið í spil ef svo ber undir. Með þessu er verið að leggja áherslu á að fólkið verði ekki fyrir svokallaðari stofnanaskemmd, sem lýsir sér þannig að fólk missir allt sjálfstæði og getur ekki þrifist eitt og sér í venjulegu samfélagi, það mætti líkja því við dýr sem geimd eru í dýragarði, þau myndu ekki getað lifað lengi út í villtri náttúrunni. Þau telja því að leiðin til bata sé án efa félagslega þátttaka.  Í kjallara hússins er svo skóli sem er ætlaður geðfötluðum og sérsniðinn að þeirra þörfum.Svo á efstu hæðinni eru ráðgjafar og sálfræðingar sem fólkið getur leitað til eftir þörfum. Þarna er ekki litið á fólkið sem sjúklinga heldur gesti, sem er nú heldur heimilislegra viðmót heldur en gengur og gerist á t.d. kleppi.